Weesper Automaten

Biografie Weesper Automaten Kabinet

Museum vol antieke automaten

Stukje uit Automaten Magazine Januari 2002

Alles werkt nog bij Weesper Automaten Kabinet

Over twee zalen staan 250 automaten verspreid. In een loods naast het kleine museum staan er nog ongeveer 500 opgeslagen die ooit misschien als wisseltentoonstelling zullen dienen. Jelle Zijlmans opende eind november zijn ‘Weesper Automaten Kabinet. Liever noemt hij het geen museum. ‘Daarbij krijg je het idee dat je er alleen maar naar mag kijken. Maar alles werkt nog en op een aantal machines mag je ook spelen.

Jelle Zijlmans

Voor de liefhebber en de kenner is het smullen geblazen. Voor de leek is het vooral leuk en verbazingwekkend. Dat er nog zoveel verschillende automaten zijn, van zolang geleden en zo mooi gemaakt. Zelf heeft Jelle niks met de speelautomatenbranche. Hij is socioloog en was buurtwerker. Maar de automaten hebben hem altijd gefascineerd. “Een jaar of dertig geleden, toen ik begin twintig was begon ik te verzamelen, veilingen, beurzen, rommelmarkten, overal kocht ik ze. Het boeit me hoe ze gemaakt zijn; het mechanische, het uiterlijk, de veelzijdigheid.

Ik heb ze ook weer gerestaureerd, ze doen het allemaal. Het mechaniek heeft voor mij weinig geheimen. Nee, elektrische automaten staan er bijna niet. Je ziet hier de periode 1880 tot begin jaren vijftig. Een enkele moderne staat er wel tussen. Bij de opening van het automatenkabinet kreeg ik van de heer Weijburgh een jukebox in gebruik. Een leuke geste.

Verder staat er bij wijze van contrast een Club 2000 en, toch staat er nog een elektrische automaat. Sterker, dat is de alleroudste uit de collectie: Uncle Paul. Genoemd naar Paul Kruger, in Amerika was die einde negentiende eeuw erg populair. Hij is van rond 1880, de elektriciteit werd net toegepast, men wilde het blijkbaar ook met een automaat proberen. Maar het is bij die ene gebleven, tot een aantal jaren na de tweede wereldoorlog.

Working Models

Het Automaten Kabinet lijkt in haar oude pand de juiste plek te hebben gekregen in het mooie en historische Weesp. En daar staan ze: gok machines, behendigheid, maar ook veel verkoop. – muziek, en speeltoestellen. Weegschalen, waarzegmachines, mechanische goocheltrucs. Je kunt het zo gek niet verzinnen. ‘Ja, men was heel vernuftig, steeds werd er weer iets anders verzonnen.

Je vindt er het kleinste fruitautomaatje ter wereld, maar ook een Chinese gokautomaat die de tijden van de vervolging heeft doorstaan. Een snoepautomaat uit Rotterdam heeft een mooi plekje gekregen. ‘Na het bombardement is die uit het puin tevoorschijn gekomen. Een oudere Rotterdammer herkende die machine. We zien de eerste fruitautomaten uit Engeland en Amerika, de bekende merken. De chiquere gokautomaten die alleen in hotels en grand cafés te zien waren.

Rol a Top

‘In Amerika werden ze tijdens de drooglegging verboden, maar er is veel doorgegaan natuurlijk. Je hebt ook verkoopautomaten die door middel van een foefje opeens gokautomaat bleken te zijn, vertelt Jelle Zijlmans. Enthousiast leidt hij de bezoeker rond, wijzend en uitleggend. Hij vindt de kansspelautomaten mooi, maar zijn voorkeur gaat toch naar de behendigheid, de verkoop en vooral ook de ‘working models.

‘Daar speelt zich een heel tafereel af. Een guillotine, een spookhuis, van alles. Vooral in Engeland deden die het goed. Daar gebeurden wel meer bijzondere dingen op dit gebied. Jelle Zijlmans wijst naar een kogelautomaat. Bedoeld voor de jagers. ‘Dan hing er een automaat aan een boom waaruit je kogels voor je geweer kon draai en. Moet je nu eens mee aankomen.”

Verder tref je in Het Automaten Kabinet een automaat die een sigaar levert en een bonbon-automaat die in de betere chocoladezaak op de toonbank stond. Maar ook Manneken Pis die voor 15 centimers eau de cologne spuit is te bewonderen.

Speelzaal

Er zijn tijden geweest dat ik de automaten gewoon mee kon nemen omdat niemand ze meer wilde hebben. En nu staan ze tentoongesteld en brengen de bezoeker terug naar lang vervlogen tijden. Nostalgie in optima forma. Maar het blijft niet bij kijken alleen. Er kan zowaar worden gespeeld in de aparte speelzaal. Met de working models, kijk bijvoorbeeld naar een voetbalwedstrijd waar de spelertjes echt gebreide truitjes dragen!

Play Golf

Een golfautomaat van rond 1900. Met een paar muntjes, die uiteraard uit een klassieke kassa komen, mag je een gokje wagen op de oude speelautomaten of de knikkers in de juiste gaten zien te krijgen. De mensen die al zijn geweest vinden het prachtig, kinderen zijn er helemaal niet van weg te slaan. Nog een paar uiteenlopende automaten: het originele Rad van Avontuur van de kermis van rond 1900. En de chocoladeautomaten en pindapotten.

Maar er staan ook flops. Dan werd er weer een gokautomaat gemaakt die teveel of juist te weinig uitkeerde. Of er werd gezocht naar weer iets nieuws. Kijk maar naar die kaasautomaat. Eigenlijk te gek om los te lopen. ‘Bedacht door een Dokkumer fabrikant. Een automaat waar je een stukje kaas uit kon halen. Maar in de zomer werd het natuurlijk een soort fondue. Een mislukking natuurlijk. Maar hij hangt er gewoon bij. Tussen de sigaretten en snoepautomaten. Of de automaat die lampjes verkocht.

Bedrijfpresentaties en personeelsfeestjes

Behalve dat hij niet uit de branche afkomstig is. heeft Jelle Zijlmans ook niks met gokken. ‘Ik heb er maar zelden iets ingegooid. Een casino en amusementscenter, ik vind het leuk om te zien. prachtige ambiance, maar ik zal niet gaan spelen. Maar dat ook de branche met de tijd mee moet gaan snapt hij ook wel. ‘Het moet steeds geavanceerder, het gaat om de handel uiteraard.” En over de problemen rond gokverslaving zegt hij: ‘Het is toch net als bij het roken.

Paardjerennen

Je zult zelf moeten bepalen wat wel en niet kan. Dat moet je niet verbieden. Ik ben daar vrij liberaal in. Soms zijn er contacten met automatenexploitanten die stuk voor stuk enthousiast zijn over het museum. Maar zou er niet meer mogelijk zijn in samenwerking met de branche, de VAN dus?

Jelle Zijlmans: “Daar heb ik wel over gedacht. Je kunt een bedrijfs- of productpresentatie met een speciale tentoonstelling aankleden. Maar men kan met het bedrijf ook eens hier naar toe komen bij wijze van personeelsfeest. Dan krijgt iedereen wat munten en kan men gokken op antieke machines. Er is van alles mogelijk. Misschien kun je inspelen op een bepaald thema. Ik zou best eens met mensen van de branche van gedachten willen wisselen over eventuele mogelijkheden.

Een tentoonstelling tijdens de productpresentatie? Als extraatje rond de ledenvergadering? Het zou er in elk geval niet minder saai van worden. Het Weesper Automaten Kabinet is elke zondag open van 13 tot 17 uur. Maar ook op afspraak kan het museum bezocht worden. De entree bedraagt vijf euro voor volwassenen en drie euro voor kinderen. Ook zijn er mogelijkheden voor groepsarrangementen. Het Weesper Automaten Kabinet vindt u aan de Middenstraat 37 te Weesp. Meer weten? Dan kunt u bellen naar de secretaris, Jelle Zijlmans, 0294-416814.

Bronvermelding: Automaten Magazine Januari 2002